اسرار تجاری چیست و قانون چگونه از آن‌ها حمایت می‌کند؟

Trade secrets یا اسرار تجاری در هر کسب‌و‌کاری جزو مهم‌ترین اطلاعات آن بنگاه اقتصادی به شمار می‌رود، در این فرصت به حمایت‌هایی که قانون از صاحبان اسرار تجاری انجام می دهد می پردازیم.

پیش از آن که در مورد اسرار تجاری صحبت کنیم لازم است که بررسی کنیم که قانون این اسرار را چگونه تعریف کرده و چه اسراری در زمره اسرار تجاری و حمایت‌های قانونی از آن‌ها قرار می‌گیرند لذا با توجه به این که قانون جهت حمایت هر چه بیش‌تر از رقابت‌های مشروع و عادلانه، اسرار تجاری را محدود به چند مورد خاص نکرده و در این خصوص به ارائه ملاک پرداخته، باید گفت که هر نوع داده‌ای که ویژگی‌های مطرح شده در قانون را داشته باشد می ‌واند جزو اسرار تجاری محسوب شده و مورد حمایت قرار گیرد.

ملاک‌های سه گانه عبارتند از:

1. 1. به طور مستقل دارای ارزش‌اقتصادی بوده
2. 2. در دسترس عموم قرار ندارد
3. 3. تلاش‌های معقولانه‌ای برای حفظ و حراست‌ از آن‌ها انجام شده است.

اما نکته بعدی آن است که باید بدانیم به طور کلی دو روش در این خصوص قابل بررسی است: اول دعوای کیفری و دوم دعوای مدنی؛ طرح هرکدام از این دعاوی شرایط خاص خود را دارد که در ادامه به بیان آن‌ها می‌پردازیم:

الف : دعوای کیفری در اسرار تجاری

1. 1. بر اساس ماده 64 قانون تجارت الکترونیکی ، تحصیل غیرقانونی اسرار تجاری و اقتصادی بنگاه‌ها و مؤسسات برای خود و ‌یا افشای آن برای اشخاص ثالث در محیط الکترونیکی جرم محسوب می‌شود. همچنین براساس ماده 75 همان قانون هرکس در بستر مبادلات الکترونیکی‌ به منظور رقابت، منفعت و یا ورود خسارت به بنگاه‌های تجاری، صنعتی، اقتصادی و‌خدماتی، با نقض حقوق قراردادهای استخدام مبنی بر عدم افشای اسرار شغلی و یا ‌دستیابی غیر مجاز، اسرار تجاری آنان را برای خود تحصیل نموده و یا برای اشخاص ثالث‌ افشا نماید، به مجازات مقرر محکوم می‌شود.
2. 2. افشای اسرار تجاری بر اساس مواد فوق، در صورتی جرم است و مجازات حبس (شش ماه تا دو سال و نیم) و جزای نقدی (5میلیون تومان) را در پی خواهد داشت که دقیقا مطابق موارد بالا رخ داده باشد. یعنی یا اسرار تجاری به صورت غیر مجاز و غیر قانونی در بستر الکترونیک به دست آمده باشد (مثلا به سرقت رفته باشد) یا افشای آن برای دیگران در بستر الکترونیک به وقوع پیوسته باشد. هم چنین در صورتی که اسرار تجاری به واسطه قرارداد استخدامی (مثلا CTO) در اختیار دیگری قرارداده شده باشد و شخص این اطلاعات را افشا نماید نیز مشمول مجازات خواهد بود.
3. 3. آن چه از عنوان قانون (قانون تجارت الکترونیک) متن قانون (مواد 64 – 65- 75) و سایر اصول حقوقی (اصل قانونی بودن جرم و مجازات) قابل برداشت است آن است که اگر افشا از طریق بستر الکترونیک باشد، جرم خواهد بود و امکان طرح دعوای کیفری وجود خواهد داشت. در غیر این صورت راه حل طرح دعوای مدنی است. البته باید دانست که در علوم انسانی و علم حقوق فضای نقد دیدگاه‌ها باز است. چه بسا نظریات مشورتی، دیدگاه‌های حقوق دانان و وکلا و استدلال‌های ایشان، به سمتی گرایش داشته باشد که افشای اسرار تجاری در غیر بستر الکترونیک را هم جرم بدانند و امکان پیگیری کیفری آن را طرح نمایند.
4. 4. در صورت طرح دعوای کیفری و به نتیجه رسیدن آن، همچنان صاحب بنگاه اقتصادی که اسرار تجاری وی فاش شده است می‌تواند نسبت به جبران خسارات وارد شده اقدام نماید و از این جهت محدودیتی نخواهد داشت.
5. 5. اگر اقدام افشا کننده مشمول سایر عناوین مجرمانه مثلا کلاهبرداری رایانه ای، سرقت رایانه‌ای و .... شود امکان پیگیری این موارد نیز وجود دارد.

ب: دعوای مدنی در اسرار تجاری

1. در دعاوی مدنی، محدودیت‌های موجود در دعوای کیفری کم‌تر به چشم می‌خورد. در صورتی که صاحبان اسرار تجاری نخواهند و یا نتواند نسبت به طرح دعوای کیفری اقدام نمایند - به بیان دیگر شرایط اقامه دعوای کیفری موجود نباشد - می‌توانند شیوه طرح دعوای مدنی را پیش بگیرند. پیگیری دعوا از این شیوه دیگر مجازات‌هایی نظیر حبس و جزای نقدی به همراه نخواهد داشت. در این خصوص به موارد زیر توجه نمایید:
2. 1. اثبات افشای اسرار تجاری در محاکم ، اقدامی دشوار است. به منظور حمایت از اسرار تجاری خود، در مورد کارمندان، مدیران، همبنیانگذاران و یا هر کسی که به نحوی اسرار تجاری خود را در اختیارشان قرار می‌دهید، تفاهم‌نامه محرمانگی یا عدم افشا منعقد کنید تا کمی از دشوای‌های اثبات، کاسته شود.
3. 2. در صورتی که شخصی به طور غیر مجاز به اسرار تجاری بنگاه اقتصادی شما دسترسی پیدا کرده است، با اثبات مواردی می‌توانید تا حدی جبران خسارات وارده را مطالبه نمایید. اثبات دسترسی غیر مجاز او و افشا توسط وی احراز رابطه سببیت بین ورود خسارت و اقدام افشا کننده، ورود خسارت به واسطه افشای اطلاعات، بخشی از این موارد هستند.
4. 3. در دعوای مدنی، پس از طی فرایند اثبات، به میزان خسارات وارد شده که از طریق مرجع حل اختلاف مشخص می‌شود، امکان مطالبه آن خسارات وجود خواهد داشت. خسارات شامل خسارات مادی مثلا کاهش میزان فروش و خسارات معنوی همچون لطمه به اعتبار بنگاه اقتصادی است.

خلاصه آن که:

1. 1. قانون اسرار تجاری را مورد حمایت قرار داده است.
2. 2. اسرار تجاری محدود به چند مورد خاص نیست و هر داده‌ای که ویژگی‌های مندرج در قانون را داشته باشد، اسرار تجاری محسوب و مورد حمایت است.
3. 3. افشاکننده اسرار تجاری، بسته به مورد ممکن است مورد پیگرد قانونی قرار گیرد.
4. 4. متناسب با عمل صورت گرفته امکان طرح دعوای مدنی یا کیفری علیه افشاکننده وجود دارد.